بررسی امکانات فراهم شده در پروژه GIS مناسب‌سازی شهر گرگان

فناوری اطلاعات در خدمت توانیابان

افرادِ دارای معلولیت، بزرگ‌ترین اقلیتِ جهان را تشکیل می‌دهند و به این سبب همه ساله در سراسر جهان روز سوم دسامبر (امسال برابر با ۱۳ آذر) را به عنوان روز جهانی معلولین گرامی می‌دارند. زندگی بهتر حق همگان است و توان‌یابان نیز همچون دیگران خواهان آنند؛ هرچه بهینه‌تر و پایدارتر؛ بهتر.

فناوری با جلوه‌های گوناگونش جهان ما را متحول کرده است اما در این میانه، فناوری اطلاعات و ارتباطات از جایگاهی ویژه برخوردار است. این فناوری به یکی از ارکان اصلی عصر ما بدل شده است و در تمام وجوه زندگی ما رخنه کرده است. جهان رویاهای خود را بر پایهٔ آن بنا می‌کند و سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای کشورهای عضو روش‌های راهبردی و جامع در نظر گرفته‌اند.

متاسفانه افراد دارای معلولیت به علت ویژگی‌های جسمی، حرکتی و رفتاری خود و برخی نگرش‌های نامطلوب اجتماعی و فرهنگی از دستیابی به بسیاری از حقوق و خواسته‌های خود محروم مانده‌اند و در برآوردن بسیاری از نیازهای پایه ناکام مانده‌اند اما فناوری اطلاعات می‌تواند در رفع بسیاری از این مشکلات کمک کننده و تسهیل‌گرِ بسیاری از کنش‌های سخت کنونی باشد.

از سوی دیگر یکی از اساسی‌ترین نیازهای توانیابان برای حضور در عرصهٔ اجتماع و بهره‌مندی از خدمات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، تفریحی و … فراهم‌سازی فضاهای مناسب‌سازی شده‌است. در تعریف مناسب‌سازی گفته شده‌است که: اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل و نقل است به‌گونه‌ای که افراد دارای معلولیت قادر باشند آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی، معابر، محیط شهری و بین شهری و ساختمان‌های عمومی تردد کنند و از تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی و رعایتشان و منزلت انسانی بهره‌مند شوند.

هر چند نزدیک به یک دهه از الزام قانونی نهادها و ادارات دولتی و اماکن عمومی به مناسب‌سازی محیط و مبلمان شهری برای اقشار ویژه می‌گذرد اما همچنان در بسیاری از فضاهای شهری ما هنوز قابلیت تردد این افراد فراهم نشده‌است و روند مناسب‌سازی فضاهای عمومی بسیار کند و آهسته پیش می‌رود و این یعنی تداوم عدم دسترسی ایمن برای توانیابان.

طرح ارزیابی ۲۱ دستگاه: یک فرصت

در سال ۱۳۹۳ سازمان بهزیستی کشور “طرح ارزیابی عملکرد ۲۱ دستگاه و واحدهای تابعه در مراکز استان در قبال موضوع مناسب‌سازی” را در ۳۱ استان کشور به اجرا درآورد.

با بهره‌گیری از فرصت فراهم شده در این طرح و در کنار آن، پروژهٔ پژوهشی – کاربردی ” GIS در مناسب‌سازی شهر گرگان” توسط معاونت توانبخشی بهزیستی استان گلستان تعریف و به اجرا درآمد.

پروژهٔ مذکور در راستای بهینه‌سازی مستندات و یافته‌های طرح پروژهٔ ارزیابی ادارات کل استان و ادارات شهرستان مرکز استان گلستان به همراه واحدهای اجرایی تابعه و بنا بر اهداف زیر تعریف شد:

در این طرح فایل‌های رایانه‌ای نقشه‌ها و آلبوم‌های مربوط به اجرای پروژهٔ ارزیابی عملکرد ۲۱ دستگاه و واحدهای تابعه در شهر گرگان در قبال موضوع مناسب‌سازی به شرح “شهرداری/ شورای شهر/ راه، مسکن و شهرسازی / صنعت، معدن و تجارت/ آموزش و پرورش/ فنی و حرفه‌ای/ بنیاد مسکن/ بهزیستی/ بنیاد جانبازان و ایثارگران /علوم و تحقیقات/ ارتباطات و فناوری / نظام مهندسی / ورزش و جوانان / بانک‌ها (اعم از دولتی و خصوصی) / صنایع دستی و گردشگری / صدا و سیما/ تشکل‌های غیردولتی / بهداشت، درمان و آموزش پزشکی / ارشاد اسلامی / وزارت کشور (استانداری، فرمانداری)” تهیه و در ادامه اطلاعات ثبت شدهٔ پرسشنامه‌ها در جداول مربوطه درج و خروجی کار به صورت فایل‌های رایانه‌ای با فرمت SHP در محیط نرم‌افزار ARC MAP GIS تولید شد.

خروجی این پروژه به راحتی دو هدف اول را برای مدیران و کارشناسان مرتبط فراهم می‌سازد اما آن‌چه اهمیت این پروژه را دوچندان می‌کند تحقق هدف سوم یعنی کاربرد آن برای عموم توانیابان جهت شناسایی نقاط مستعد و نامستعد تردد و دسترسی در سطح شهر می‌باشد.

در این طرح، ۹ شاخصِ توقفگاه، ورودی اصلی ساختمان، سطح شیبدار، مسیر عبور، بازشوها، راه‌پله‌ها، سرویس بهداشتی، آسانسور و سالن‌های اجتماعات در هر فضای عمومی مورد بررسی قرار گرفته است و هر یک از این فضاها بر اساس انجام یا عدم انجام مناسب‌سازی و میزان رعایت استانداردهای مربوطه، امتیازی بین یک تا پنج کسب نموده‌اند. (یک کمترین و پنج بیشترین میزان مناسب‌سازی است و عدد صفر بیانگر عدم مصداق است.) و در نهایت معدل (Result) آن‌ها نیز که عددی بین یک تا پنج است بیانگر میزان متوسط مناسب‌سازی هر فضا می‌باشد.

هرگاه این اطلاعات با گرافیکی مناسب بر روی سامانه‌ای مبتنی بر سیستم‌های جغرافیایی به کاربر ارائه شود، او می‌تواند نقاط مستعد و نامستعد تردد و دسترسی در سطح شهر را شناسایی نموده و انتخاب خود را با اطلاعات کافی انجام دهد؛ هدفی که با پیاده‌سازی این پروژه بر روی نرم‌افزار Google Earth محقق شد.

در حال حاضر اطلاعات مناسب‌سازی بیش از ۵۰۰ ساختمان و فضای عمومی- اداری شهر گرگان منطبق با نقشه‌های GIS به گونه‌ای تدوین شده‌اند که هر توانیاب جسمی و حرکتی می‌تواند با قابلیت استفاده از GPS یک گوشی تلفن مجهز به سیستم عامل اندروید، به آن‌ها دسترسی داشته باشد و تردد و دسترسی خود را هدف‌گذاری نماید.

اما این تنها مشقی اولیه است چراکه خروجی این پروژه می‌تواند به عنوان پیش‌نیازِ طراحی نرم افزارهای کامل‌تر راهنمای معلولین (اعم از جسمی و حرکتی و نابینایان) در تردد و دسترسی شهری و برای همه شهرهای ایران عزیز قرارگیرد تا آن‌ها بتوانند کار، تحصیل، تجارت، تفریحات و گردشگری بهینه و ایمنی را تجربه کنند و این جلوه‌ای از ارمغان فناوری برای توانیابان است.

رضا شاه‌حسینی- کارشناس ستاد مناسب‌سازی محیط و مبلمان شهری استان گلستان