در ماه می اخیر، پایتخت فقیرترین کشور اتحادیهٔ اروپا، بلغارستان، در حال دریافت جایزه‌ای برای «متروی صد درصد قابل‌دسترسی همگان» از سوی شورای اروپا بود. در آن زمان به هر چیزی فکر می‌کردند به‌جز فریادهای فعالان حقوق افراد معلول در محل این مترو که شعار رسوایی و فضاحت سر داده بودند.
در یک بعدازظهر ماه اوت در مرکز صوفیه در بلغارستان، پیتر کیخاشکی (Peter Kichshki) بیست و شش ساله صندلی چرخدار برقی خود را به درون آسانسوری هدایت می‌کند که از بولوار پایین می‌رود تا به ورودی‌های ایستگاه متروی سردیکا (Serdika) برسد که یکی از پر رفت‌وآمدترین معابر پایتخت است. با بلیط خریداری شده‌اش، بدون دردسر از درگاه عریضی که به‌طور ویژه برای عبور کالسکه و صندلی چرخدار در نظر گرفته‌شده، عبور می‌کند. سپس وارد آسانسوری دیگر می‌شود که او را به یک سکوی وسیع و پرنور می‌رساند.
اما هنگامی که مترو به ایستگاه می‌رسد، ورود به آن غیرممکن می‌شود. پیتر در حالی که آه می‌کشد می‌گوید: «کف قطار بسیار بلندتر از سطح سکوی متروست و همچنین از آن بسیار دور است». «در اینجا افرادی که از صندلی چرخدار استفاده می‌کنند می‌توانند تا سکوی مترو بیایند اما ورود به داخل واگن امکان‌پذیر نیست.» – مترویی که به خاطر جایزهٔ قابلیت دسترسی همگانی‌اش، شهرت و تمایز یافته است.
با این وجود در تاریخ نوزدهم می گذشته شورای اتحادیهٔ اروپا در پاریس، متروی صوفیه را به خاطر «قابلیت دسترسی برای کلیهٔ شهروندان و استفاده‌کنندگان فارغ از هرگونه تبعیض و تمایز»، برگزید. همچنین شهرداری پایتخت -که شبکهٔ حمل‌ونقل وابسته به آن است- حین اعطای جوایز قابلیت دسترسی که توسط انجمن دسترسی همگانی در نظر گرفته شده بود، از سوی سازمان امور بین دولتی جایزهٔ دفاع از حقوق بشر را دریافت کرد.
آلبنا آتاناسوا (Albena Atanasova)، معاون شهردار در امور فعالیت‌های اجتماعی و امکان مشارکت اجتماعی افراد دارای معلولیت و مسئول پروژهٔ مناسب‌سازی که جایزه به او تخصیص یافته، محاسبات خود از وضعیت مترو را این‌گونه مطرح می‌سازد: «از سال ۲۰۱۲ ما در هفت ایستگاه قدیمی مترو که تاریخ تأسیس آن‌ها به سال‌های آخر دههٔ ۱۹۹۰ باز می‌گردد، تعدادی آسانسور اضافه کرده‌ایم. به‌علاوه بیست و هفت ایستگاه نوساز که از سال ۲۰۰۳ به بعد ساخته شده‌اند نیز مجهز به آسانسور هستند چنان‌که از انواع دیگری از تجهیزات تسهیل‌کننده مانند پلت فرم (چیزی شبیه سکوی متحرک یا بالابر)، نقاله (تسمهٔ متحرک)، پله‌برقی، سطوح شیاردار برای افراد کم‌بینا یا نابینا نیز برخوردارند».
مواردی که او نام برده، نمونه‌ای از الگوی متعارف انجمن فرانسوی دسترسی همگانی است.
برای خاویر گالن (Xavier Gallin)، مدیر بخش دسترسی همگانی انجمن فرانسوی که مرجع ذی‌ربط جایزهٔ قابلیت دسترسی است، متروی صوفیه نیز نمونه و الگویی مناسب برای پیروی دیگر کشورهای اروپایی محسوب می‌شود: «امروزه شبکه‌های ریلی معدودی وجود دارند که از امکانات کامل دسترسی در تمامی ایستگاه‌ها و خطوط برخوردار باشند. این مسئله نشان می‌دهد که هیچ‌چیز غیرممکن نیست، خصوصاً در ارتباط با چیدمان و تنظیمات ایستگاه‌های قدیمی که معمولاً در مرکز مسائل مربوط به موضوع قابلیت دسترسی قرار می‌گیرند، به‌عنوان‌مثال پاریس یکی از شهرهایی ست که می‌توان در ارتباط با این موضوع از آن یاد کرد».
از طرف دیگر مسئلهٔ مناسب‌سازی ایستگاه‌های قدیمی همواره دشوارترین چالشی بوده که باید به رفع آن پرداخته می‌شد. استویان براتوئف (Stoyan Bratoev)، مدیر اجرایی متروی صوفیه تأکید می‌کند: «دیوارهایی از بتن و فولاد که یک متر ضخامت دارند. به دلیل مشکلات فنی این‌چنینی است که در بیشتر ایستگاه‌ها تنها یک آسانسور کار گذاشته شده است». در مجموع صد و پنجاه و هفت آسانسور در سی و چهار ایستگاه شهری راه‌اندازی شده‌اند. او این‌گونه امکانات کامل متروی صوفیه را به خود تبریک می‌گوید: «مهم‌ترین موضوع این است که افراد، توانایی پایین رفتن و انتقال از یک سطح به سطح دیگر را داشته باشند. به‌عنوان‌مثال متروی لندن تا بیست درصد از قابلیت دسترسی برخوردار است، متروی پاریس پانزده تا بیست درصد و در متروی صوفیه در تمامی ایستگاه‌ها و به میزان صد درصد این امکان وجود دارد».
به دلیل فضای خالی وسیعی که بین سکو و کف قطار وجود دارد و به خاطر لزوم پرشی بلند و بسیار مهم، افراد دارای معلولیت در صوفیه نمی‌توانند به واگن‌های مترو وارد شوند.
قابلیتی که توسط انجمن‌های افراد دارای معلولیت تکذیب می‌شود
اما مدافعان حقوق افراد دارای معلولیت به سهم خود فریاد و شعار رسوایی و فضاحت سر می‌دهند. کاپکا پانایتوا (Kapka Panaytova)، مدیر اجرایی «مرکز زندگی فارغ از وابستگی» (Cil) Center for independant living، یکی از انجمن‌های دفاع از حقوق افراد معلول در پایتخت، به اعتراض می‌گوید: “این کذب محض است: متروی صوفیه قابل‌دسترسی نیست و دریافت جایزه امری مطلقاً خنده‌آور است. برای بسیاری از ایستگاه‌ها در هر طرف سطح خیابان آسانسور وجود ندارد و یا اگر هست، کار نمی‌کند. تنها بخش خطوط تازه تأسیس، مناسب‌سازی شده و متعاقباً خوش‌اقبال است».
میلنا ولکوفسکا (Milena Velkovska)، زن جوان سی و پنج سال‌های مبتلا به نوعی فلج مغزی که راه رفتن را برای او دشوار ساخته اضافه می‌کند: «علاقه‌مند بودم که کسی معیارهای تخصیص این جایزه را برایم توضیح دهد»
پیتر کیخاشکی نمونهٔ بارز آن است: «اگر قرار باشد برای سوار شدن به مترو کسی به کمک من بیاید، نمی‌توان از قابلیت دسترسی سخن گفت». او از طرفی خودش را این‌گونه مجاب می‌کند: «شورای اتحادیهٔ اروپا احتمالاً برای بررسی مترو بازرسی نفرستاده و از روی پرونده این مترو را برگزیده. آن‌ها هرچه را که بخواهند در پرونده می‌گذارند: یک نفر باید در شهرداری دروغ گفته باشد». از دید او، شورا یک مسئولیت اخلاقی دارد: «هنگامی که جایزه‌ای را حتی به‌صورت نمادین تخصیص می‌دهد، آن جایزه باید بر اساس کیفیتی بهینه اعطا شده باشد».
در مواجهه با انتقادات، آلبنا آتاناسوا، مشاور شهردار در امور اجتماعی در شهرداری صوفیه که خود دارای معلولیت و بر روی صندلی چرخدار است چنین پاسخ می‌دهد: “همواره عده‌ای از افراد راضی هستند و عدهٔ دیگری هم ناراضی”.
پیشرفت‌های تحسین‌شده از سوی شورای اتحادیهٔ اروپا
پیتر کیخاشکی برای محکوم کردن وضعیتی که آن را شرم‌آور و رسوایی می‌نامد، نامه‌ای خطاب به یکی از نهادهای ذی‌ربط در استراسبورگ می‌فرستد تا دربارهٔ معیارهای تخصیص جایزه بپرسد که تا امروز بی‌جواب مانده است.
جیانلوکا اسپوزیتو (Gianluca Esposito)، رئیس سرویس برابری و کرامت انسان در شورای اتحادیهٔ اروپا در راستای پذیرش این موضوع می‌گوید: «این جایزه، مشوق پیشرفتی حائز اهمیت است، اگرچه که همواره می‌توان پیشرفت‌های بیشتری را رقم زد. ما ادعا نمی‌کنیم که به هفتاد و چهار کشور عضو اتحادیه سفر می‌کنیم تا بهترین پروژهٔ مربوط به قابلیت دسترسی را پیدا کنیم». بنابراین، انتخاب بر اساس پیشنهادها از بین اطلاعات جمع آوری شده در کاندیداتوری انجام می‌شود که امسال سه مورد بوده است. او در ادامه چنین استدلال می‌کند: «مسئله دانستن این نیست که آیا ما با یک نهاد عالی‌رتبه در امر قابلیت دسترسی مواجهیم یا نه، بلکه به‌طور اخص مسئلهٔ حائز اهمیت دیدن پیشرفت‌هایی است که صورت گرفته و در این مورد، پیشرفت‌های متروی صوفیه چشمگیر بوده‌اند».
آلبنا آتاناسوا، معاون شهردار، به سهم خود آنان را که بر دیدن نیمهٔ خالی لیوان اصرار می‌ورزند محکوم می‌کند: «در هر حال، در متروی صوفیه برای اکثر افراد دارای معلولیت با صندلی چرخدار، یک نفر به‌منظور کمک و همراهی حاضر است». او این جملات را با آزردگی می‌گوید حال آنکه اذعان دارد شخصاً از مترو استفاده نمی‌کند و برای صرفه‌جویی در وقت، رفت‌وآمد با ماشین را ترجیح می‌دهد.
پیتر کیخاشکی در اعتراض به این سخنان آن‌ها را تأییدیه‌ای به دور از واقعیات ارزیابی می‌کند: «مضاف بر اینکه مترو هنوز قابل‌دسترسی نبود، با امتیازی که شورای اتحادیهٔ اروپا برایش قائل شد گویی مسئله به این شبیه می‌شود که مسئولین مترو و شهرداری برای اغوای ما دائماً جایزه را پیش چشممان بگیرند و با صدای بلند بگویند: ببینید! ما جایزه برده‌ایم! (پس جایی برای اعتراض نیست)». علاوه بر این، مشکل متروی صوفیه پیش از هر چیز رسیدن به ایستگاه است، خیابان‌ها بسیار خراب‌اند و پیاده‌روهای منقطع فاقد سطح اتصال شیب‌دار در محل خط عابر پیاده می‌باشند.
منبع: L’accessibilité du métro de Sofia source de discordes
مترجم: سحر صالحی ناغانی