مناسب سازی شهری یک پیشنهاد نیست؛ یک الزام است!
در اینجا می‌توانید به فهرستی از قوانین، مقررات و ضوابط لازم‌الاجرای مناسب‌سازی مراجعه کنید:
قوانین و مقررات ملی
قوانین بین‌المللی
قوانین و مقررات تهران
الف) قوانین و مقررات ملی
۱) سیاست‌های کلی نظام
مرجع صدور: مقام رهبری
ماده قانونی: بند ۱۱ بخش شهرسازی و بند ۹ بخش ایثارگران
تاریخ: ۲۹/ ۱۱/ ۱۳۸۹
توضیحات: رعایت نیاز و آسایش جانبازان و معلولان در طراحی فضای شهری و اماکن عمومی.
مناسب‌سازی بناها و مراکز خدمات عمومی، معابر شهری، مراکز اداری، تفریحی و ورزشی و وسائط نقلیه عمومی با وضعیت جسمی جانبازان و ناتوانان جسمی و حرکتی، منطبق بر معیارهای مطلوب.
۲) قانون حمایت از حقوق معلولان
مرجع صدور: مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: فصل دوم ـ مناسب‌سازی، دسترس‌پذیری و تردد و تحرک
تاریخ: ۲۰/ ۱۲/ ۱۳۹۶
توضیحات: کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آنها برای افراد دارای معلولیت همچون سایر افراد فراهم گردد.
شهرداری‌ها مکلفند صدور پروانه احداث و بازسازی و پایان کار برای تمامی ساختمان‌ها و اماکن با کاربری عمومی از جمله مجتمع‌های مسکونی، تجاری، اداری، درمانی و آموزشی را به رعایت ضوابط و استانداردهای مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و اصلاحات پس از آن در مورد دسترس‌پذیری افراد دارای معلولیت توسط مجری، مشروط کنند.
وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و کشور و شهرداری‌ها مکلفند حسب مورد نسبت به مناسب‌سازی و دسترس‌پذیری کلیه پایانه‌ها، ایستگاه‌ها، تأسیسات سامانه‌ها و ناوگان حمل و نقل درون‌شهری و برون‌شهری، دسترس‌پذیری سامانه‌های حمل و نقل عمومی برای دسترسی منطبق با قوانین داخلی و استانداردهای بین‌المللی افراد دارای معلولیت اقدام کنند و امکان بهره‌مندی این افراد از ناوگان حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی را فراهم نمایند و کارکنان خود را جهت همیاری عملی و صحیح با مسافران دارای معلولیت، آموزش دهند.
۳) آیین‌نامه اجرایی ماده دوم قانون جامع حمایت از معلولان
مرجع صدور: هیئت وزیران
ماده قانونی: کل آئین‌نامه | اصلاح آیین‌نامه
تاریخ: ۹/ ۳/ ۱۳۸۴ | ۷/ ۱۲/ ۱۳۹۰
توضیحات: دستگاه‌ها موظفند در طی یک برنامه سه ساله از زمان تصویب و ابلاغ این آیین‌نامه هر سال حداقل سی درصد از ساختمان‌های عمومی وابسته را برای استفاده معلولان، مناسب‌سازی نمایند.
۴) تصویب‌نامه در خصوص تشکیل ستاد هماهنگی مناسب سازی کشور
مرجع صدور: هیئت وزیران
ماده قانونی: مواد دو و سه
تاریخ: ۱۰/ ۳/ ۱۳۹۴
توضیحات:دستگاه‌های متولی صدور مجوز مربوط مکلفند با رعایت قوانین و مقررات مربوط، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت و استانداردهای مناسب سازی را در شرایط و الزامات صدور مجوز لحاظ نمایند.
وزارت راه و شهرسازی موظف است در کلیه طرحهای آماده‌سازی و اجرای مجتمع‌های مسکونی به صورت انبوه و نیز طراحی و اجرای شهرهای جدید، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت را رعایت نماید.
۵) ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی
مرجع صدور: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران | سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور
ماده قانونی: کل آئین‌نامه
تاریخ: ۳/ ۸/ ۱۳۶۸ و ویرایش‌شده در ۲۲/ ۹/ ۱۳۷۸
توضیحات: از این تاریخ در کلیه طرحهای آتی و در دست تهیه شهرسازی، شهرک‌سازی و مجتمع‌های مسکونی و ساختمانی سراسر کشور اعم از اینکه توسط دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت و شهرداری‌ها و یا بخش خصوصی تهیه گردند، رعایت ضوابط موضوع فصل اول مجموعه پیوست که شامل ضوابط برنامه‌ریزی و طراحی برای تسهیل حرکت معلولین در سطح شهر است الزامی بوده و کلیه مراجع مسئول تهیه بررسی و تصویب و اجرای طرحهای توسعه شهری، شهرک‌سازی و مجتمع‌های ساختمانی و مسکونی موظفند در مراحل مختلف تصویب و صدور پروانه و نظارت ضوابط مذکور را رعایت نمایند.
دانلود ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی
۶) قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران
مرجع صدور: مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: بند ب ماده ۱۶۹
تاریخ: ۱۵/ ۱۰/ ۱۳۸۹
توضیحات: شورای عالی شهرسازی و معماری موظف است طرحهای مناسب‌سازی ساختمان‌ها و فضاهای شهری و روستایی برای معلولین جسمی و حرکتی را بررسی، تهیه و تدوین نماید. شهرداری‌ها و دهیاری‌ها موظفند بر اساس ضوابط و طرحهای موضوع این بند، نسبت به مناسب‌سازی معابر و فضاهای عمومی شهری و روستایی اقدام نمایند.
۷) قانون برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران
مرجع صدور: مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: ماده ۳۰، بند دوم
تاریخ: ۱۱/ ۶/ ۱۳۸۳
توضیحات: دولت موظف به مناسب‌سازی فضاهای شهری و روستایی برای جانبازان و معلولین جسمی ـ حرکتی و اعمال این ضوابط در اماکن و ساختمان‌های عمومی و دولتی تا پایان برنامه‌چهارم بود.
۸) قانون برنامه سوم توسعه جمهوری اسلامی ایران
مرجع صدور: مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: بند ج ماده ۱۹۳
تاریخ: ۱۷/ ۱/ ۱۳۷۹
توضیحات: به‌منظور ارتقاء سطح کیفی و کمی خدمات توانبخشی و دسترسی آحاد مردم به این خدمات با هدف تساوی فرصت‌ها و مشارکت معلولین درجامعه، مناسب‌سازی اماکن عمومی (خصوصی و دولتی) در طول برنامه سوم صورت می‌گیرد.
۹) لایحه حمایت از سامانه حمل و نقل ریلی شهری و حومه
مرجع صدور: مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: تبصره ماده ۲
تاریخ: ۲۲/ ۵/ ۱۳۸۵
توضیحات: اتخاذ تدابیر خاص به منظور حمل و نقل آسان افراد ناتوان و معلول در معابر، شبکه حمل و نقل و محیط‌های شهری در شهرهای بالای پانصد هزار نفر جمعیت در چارچوب این طرح‌ها منظور می‌گردد.
۱۰) دستورالعمل نحوه واگذاری اتوبوس از وزارت‌کشور به اتوبوسرانی شهرها و بهره‌برداری آن
مرجع صدور: هیئت وزیران
ماده قانونی: ماده ۹ بند سوم
تاریخ: ۵/ ۹/ ۱۳۸۵
توضیحات: شهرداری‌های شهرهای دارای سامانه اتوبوسرانی موظف به استفاده از اتوبوس کم‌ارتفاع یا قابل استفاده معلولان و سایر روش‌های نوین یا بهینه بهره‌برداری هستند.
۱۱) دستورالعمل اجرایی اصلاح ساختار سامانه‌های حمل و نقل عمومی و ساماندهی حمل و نقل درون‌شهری
مرجع صدور: هیئت وزیران
ماده قانونی: ماده ۴، تدابیر بخش الف، بند ۲۶
تاریخ: ۱۰/ ۲/ ۱۳۸۵
توضیحات: شهرداری‌ها موظفند تدابیر زیر را انجام و گزارش آن را هر سه ماه یکبار به شورایعالی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان ارایه نمایند: ساماندهی معابر برای تردد عابر پیاده و افراد کم‌توان به ویژه معلولان.
۱۲) قانون کار
مرجع صدور: مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام
ماده قانونی: تبصره دوم ماده ۱۱۹
تاریخ: ۲۹/ ۸/ ۱۳۶۹
توضیحات: دولت موظف است تا معلولین را مورد حمایت قرار داده و نسبت به رفع موانع معماری در کلیه مراکز موضوع این ماده و تبصره‌ها که معلولین در آنها حضور می‌یابند، اقدام نماید.
۱۳) بخشنامه وزارت کشور
مرجع صدور: معاونت هماهنگی امور عمرانی وزارت کشور
شماره بخشنامه: ۳۳/ ۳/ ۴۴۲۶
تاریخ: ۲/ ۳/ ۱۳۷۰
توضیحات: از معاونان عمرانی استانداری‌های سراسر کشور می‌خواهد ضمن تأکید بر اجرای مصوبات سال ۱۳۶۸ ترتیبی اتخاذ نمایند تا طی سال ۱۳۷۰ پارک‌های شهر با هدف قابل دسترسی شدن برای معلولین و جانبازان مناسب‌سازی گردد.
۱۴) آیین‌نامه اجرایی تأسیس استخرهای شنا
مرجع صدور: هیئت وزیران
ماده قانونی: هدف آیین‌نامه
تاریخ: ۱۵/ ۲/ ۱۳۶۴
توضیحات: ایجاد تأسیسات ورزش شنای مورد نیاز کشور با استفاده از سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و کمک‌های دولتی به منظور آموزش، گسترش و تعمیم ورزش‌های آبی و بهره‌گیری از اثرات این ورزش‌ها در تأمین سلامتی و نشاط و ایجاد آمادگی‌های بدنی و درمان معلولیت‌های جسمی.
ب) قوانین و مقررات بین‌المللی
۱) کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت
مرجع صدور: سازمان ملل متحد | مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: ماده ۴ بند ج و چ – و نیز مواد ۵ و ۹
تاریخ: ۱۳/ ۹/ ۱۳۸۷
توضیحات: دولت‌های عضو متعهد می‌گردند برای تواناسازی افراد دارای معلولیت جهت مستقل زندگی نمودن و مشارکت کامل در تمامی جنبه‌های زندگی، تدابیر مناسبی را جهت تضمین دسترسی افراد دارای معلولیت بر مبنای برابر با سایرین به محیط فیزیکی، ترابری، اطلاعات و ارتباطات از جمله نظام و فناوری اطلاعات و ارتباطات و سایر تسهیلات و خدمات ارائـه یا فراهـم‌گردیده جهت عمـوم در مناطق شهـری و روستـایی اتخاذ خواهند نمود.
۲) کنوانسیون حقوق کودک
مرجع صدور: سازمان ملل متحد | مجلس شورای اسلامی
ماده قانونی: ماده ۲۳، بند اول
تاریخ: ۱/ ۱۲ /۱۳۷۲
توضیحات: کشورهای طرف کنوانسیون اذعان دارند کودکی که ذهناً یا جسماً دچار نقص است باید در شرایطی که متضمن منزلت و افزایش اتکاء به نفس باشد و شرکت فعال کودک در جامعه را تسهیل نماید، رشد یافته و از یک زندگی آبرومند و کامل برخوردار گردد.
۳) توصیه‌نامه بین‌المللی شماره ۹۹ در خصوص تجدید تربیت و آموزش‌حرفه‌ای معلولین
مرجع صدور: مجلس شورای ملی
ماده قانونی: بند ب ماده ۳۰
تاریخ: ۸/ ۷/ ۱۳۳۸
توضیحات: به منظور ایجاد حداکثر فرصت‌ها و امکانات برای اشخاص معلول جهت تهیه و حفظ مشاغل مناسب اقداماتی باید با همکاری نزدیک سازمانهای‌کارفرمایان و کارگران انجام گیرد. ازجمله: اصلاح و بهبود شرایط کار متضمن تعدیل و اصلاح ماشین‌آلات و تجهیزات از نظر تسهیل اشتغال کارگران معلول.
ج) قوانین و مقررات تهران
۱) برنامه عملیاتی پنج ساله شهرداری تهران (۹۷-۱۳۹۳)
مرجع صدور: شورای اسلامی شهر تهران
ماده قانونی: مواد ۸ و ۳۶ و ۸۶ و ۱۱۰
تاریخ: ۱۴/ ۲/ ۱۳۹۳
توضیحات: شهرداری موظف است به منظور ایجاد شهری با رفاه فراگیر برای همه اقشار و ارتقاء کیفدت و کارایی محیط‌های شهری و دستیابی به توسعه پایدار شهری نسبت به بهینه نمودن تسهیلات و سیستم‌های حمل‌ونقل برای روانسازی، ایمن سازی و تسهیل دسترسی و استفاده عابران، معلولان و سالمندان اقدام نماید در این راستا اقدامات ذیل ضروری است (راهبرد ۶۳۰۲):
الف) نسبت به احداث مسیرهای پیاده راه اقدام گردد به نحوی که طول مسیرهای پیاده‌راه احداث شده در شهر تهران از ۷/۲ کیلومتر کنونی به ۲۰کیلومتر تا پایان برنامه افزایش یابد.
ب) نسبت به افزایش قابلیت پیاده روی در معابر شهری، با انجام مطالعات امکان سنجی و اقدامات اجرایی در خصوص تجهیز معابر به تجهیزات و تسهیلات نوین ایمن سازی و روان سازی حرکت پیاده در معابر شهر تهران توجه ویژه نماید.
پ) نسبت به مناسب سازی و ایمن سازی مسیرهای ویژه تردد عابران پیاده، پلهای عابر پیاده و زیرگذرهای عابر پیاده متناسب با نتایج مطالعات بازنگری طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران اقدام نماید.
شهرداری موظف است، تعداد سرویس‌های بهداشتی عمومی را به ازای هر ۱۰۰۰نفر یک چشمه و از ۴۵۰۰چشمه موجود به ۱۰۰۰۰چشمه، با تأکید بر الگوی مشخص، توسعه سرویس‌های بهداشتی مکانیزه و سرویس‌های بهداشتی معلولین و مکان‌یابی آنها در معابر و مناطق پر ازدحام شهر، تا پایان برنامه افزایش دهد (راهبرد ۳۲۰۷)
همچنین تأکید بر توسعه امکانات و زیرساخت‌های حرکت افراد پیاده، معلولین، کودکان و سالمندان در کلیه طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری بر اساس ضوابط ملاک عمل در مراجع ذی‌صلاح، و نیز حمایت از توسعه و ایجاد امکانات و فضاهای ورزشی ویژه معلولین، جانبازان و افراد کم توان (از ۳مجموعه ورزشی موجود به ۱۰ مجموعه در پایان برنامه) در این برنامه ذکر شده است.
۲) برنامه پنج ساله اول شهر تهران
مرجع صدور: شورای اسلامی شهر تهران
ماده قانونی: بند ۵۹
تاریخ: ۱۲/ ۳/ ۱۳۸۸
توضیحات: به منظور تأمین امنیت و سلامت شهروندان با اولویت حرکت جانبازان، معلولین و سالمندان، شهرداری تهران موظف است با توجه به مفاد مصوبات شورای اسلامی شهر تهران و سایر قوانین و مقررات موضوعه نسبت به ارائه برنامه اجرایی مشخص حداکثر ظرف مدت شش ماه در خصوص ساماندهی شبکه‌های دسترسی مناسب و حرکت پیاده برای تردد آرام و ایمن در محلات و بین محلات، اقدام نماید.
۳) مناسب‌سازی فضاهای شهری برای جانبازان و معلولین جسمی و حرکتی
مرجع صدور: شورای اسلامی شهر تهران
ماده قانونی: ماده واحده و چهار تبصره.
تاریخ: ۱۴/ ۴/ ۱۳۸۴
توضیحات: از تاریخ ابلاغ این مصوبه حداکثر ظرف مدت دو سال نسبت به انجام موارد، اقدامات لازم را معمول نمایند.
۴) الحاق دو بند ذیل ماده واحده مصوبه مناسب‌سازی فضاهای شهری برای جانبازان و معلولین جسمی و حرکتی
مرجع صدور: شورای اسلامی شهر تهران
ماده قانونی: دو بند
تاریخ: ۱۰/ ۷/ ۱۳۸۶
توضیحات: فضاهای فرهنگی، ورزشی و تفریحی متعلق به شهرداری تهران به جهت ارائه خدمات تخصصی‌تر به جانبازان و معلولین جسمی و حرکتی ایجاد و توسعه، بازسازی و آماده‌سازی و تجهیز شوند.
۵) مناسب سازی معابر، پارک ها و ساختمان های عمومی
مرجع صدور: معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران
شماره بخشنامه: ۱۶۴۷/ ۷۰
تاریخ: ۲/ ۲/ ۱۳۸۶
توضیحات: در طراحی و اجرای اماکن عمومی، معابر و کلیه پروژه‌های عمرانی رعایت مجموعه ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی برای افراد معلول جسمی و حرکتی ویرایش دوم تهیه شده توسط مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن الزامی می‌باشد.
از تاریخ ابلاغ این بخشنامه، اداره کل هماهنگی از تحویل موقت کلیه پروژه‌هایی که بعد از دستورالعمل‌های صادره، ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی برای افراد معلول را رعایت ننموده‌اند خودداری خواهد نمود.
۶) بخشنامه شهردار تهران به کلیه معاونان، مشاوران، شهرداران مناطق ۲۲ گانه و سازمان‌ها و شرکتهای تابعه شهرداری
مرجع صدور: شهردار تهران
تاریخ: ۱۰/ ۱۰/ ۱۳۸۴
توضیحات: دستور مناسب‌سازی فضاهای شهری تهران حداکثر تا پایان سال ۱۳۸۵.
همچنین بر اساس این بخشنامه، کنترل آیین‌نامه در صدور هرگونه مجوز ساخت و ساز و گواهی پایان کار ضروری است.
۷) الزام اداره کل تربیت بدنی استان تهران به تهیه و ارائه لایحه برنامه جامع مدیریت پایدار ورزش شهر تهران با همکاری شهرداری تهران
مرجع صدور: شورای اسلامی شهر تهران
ماده قانونی: پیوست مصوبه
تاریخ: ۲۴/ ۳/ ۱۳۸۸
توضیحات: اعمال توجه ویژه به ورزش افراد معلول در فضاهای سالم و طبیعی.
۸) ضوابط و مقررات احداث هتل و هتل‌آپارتمانها
مرجع صدور: اتحادیه هتلها و هتل‌آپارتمانهای تهران
ماده قانونی: بند ۶
تاریخ: ۶/ ۶/ ۱۳۸۷
توضیحات: رعایت ضوابط و استانداردهای مورد نظر برای تسهیل و امکان بهره‌برداری معلولین از تأسیسات هتل و هتل‌آپارتمان الزامی است.
۹) رفاه معلولین و ایجاد تسهیلات لازم در زمینه‌های شهرسازی و معماری و رفع موانع در اماکن عمومی
مرجع صدور: معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران
شماره بخشنامه: ۴۱۰/ ۳۹۷۰۴
تاریخ: ۵/ ۹/ ۱۳۶۴
توضیحات: در خصوص رفاه معلولین و ایجاد تسهیلات لازم در زمینه‌های شهرسازی و معماری و رفع موانع در اماکن عمومی، به پیوست دستورالعمل‌ها و روشها و نقشه‌های اجرائی ضوابط ساختمانی و شهرسازی جهت معلولین که در این زمینه تهیه گردیده، به منظور رعایت نکات آن در امر صدور پروانه ساختمان اماکن عمومی ابلاغ می‌گردد.
ویرایش اول این فهرست نخستین بار با عنوان تاریخچه قوانین و دستورالعمل‌های مناسب‌سازی برای معلولان در ایران نوشته مانی رضوی‌زاده در وبسایت نشریه چشم انداز ایران منتشر شده است.
به‌روزرسانی: ۹/ ۱۰/ ۱۳۹۷